Retinoïden

Wat zijn retinoïden?

Retinoïden (isotretinoïde (Roaccutane) en acitretine (Neotigason)) zijn geneesmiddelen die afgeleid zijn van Vitamine A. Vitamine A heeft in hoge doseringen een gunstig effect op een aantal ziekten waarbij de verhoorning van de huid gestoord is.

De hoge doseringen Vitamine A, die nodig zijn, veroorzaken ernstige bijwerkingen. Daarom werd de chemische samenstelling van Vitamine A gewijzigd. Hierdoor zijn geneesmiddelen tot stand gekomen met dezelfde gunstige werking als Vitamine A, maar met beduidend minder bijwerkingen. In Nederland zijn onder andere isotretinoïde (Roaccutane) en acitretine (Neotigason) verkrijgbaar.

Waarvoor worden retinoïden gebruikt?

Retinoïden, isotretinoïde (Roaccutane) en acitretine (Neotigason), worden gebruikt om de activiteit van talgklieren te remmen (bijvoorbeeld bij acné) of om de uitrijping van de huid te verbeteren (bijvoorbeeld bij een gestoorde verhoorning van de huid).

Sotretinoïde (Roaccutane) wordt gebruikt bij de behandeling van uitgebreide acné, die onvoldoende reageert op crèmes en lotions.

Acitretine (Neotigason) wordt vooral gebruikt bij huidziekten met een uitgebreide verhoorningsstoornis, zoals psoriasis, een vissenhuid (ichthyosis), ziekte van Darier, Lichen Planus, een buitensporige verhoorning van handpalmen en voetzolen en dergelijke. Ook hierbij geldt dat acitretine (Neotigason) pas wordt gebruikt wanneer zalftherapie onvoldoende resultaat heeft.

Retinoïden worden ook gebruikt om het resultaat van een behandeling met ultravioletlicht (PUVA) bij psoriasis te verbeteren.

Wanneer mogen retinoïden niet gebruikt worden?

Retinoïden mogen niet gebruikt worden in de volgende situaties:

• Bij zwangere vrouwen of vrouwen die mogelijk zwanger kunnen raken.
• Vrouwen in de vruchtbare leeftijd bij wie een strikte anticonceptie niet gegarandeerd is.
• Patiënten met ernstige lever- of nieraandoeningen.
• Patiënten met een sterk verhoogd vet- en/of cholesterolgehalte in het bloed.
• Kinderen jonger dan twaalf jaar.

Het resultaat van de behandeling hangt af van een aantal factoren zoals de aard en ernst van de huidziekte, de dosering van het medicijn, het al dan niet optreden van bijwerkingen, et cetera.

De individuele gevoeligheid kan van patiënt tot patiënt verschillen. Meestal wordt een verbetering van de huid pas na drie of vier weken merkbaar. Acné kan in de eerste weken zelfs in ernst toenemen. Het 'maximale' resultaat kan men pas na twee tot drie maanden verwachten.

Tijdens de behandeling kunt u bijwerkingen krijgen, soms al voordat u een verbetering van de huidziekte opmerkt. Laat u hierdoor niet ontmoedigen!

De meeste bijwerkingen zijn 'dosisafhankelijk' (ze nemen toe naarmate de dagelijkse dosis van het medicijn hoger is) en verdwijnen spoedig na het verlagen van de dosering. Meestal is het niet nodig om de behandeling te staken wegens bijwerkingen.

Veelvoorkomende bijwerkingen

• Droge lippen
  Dit is één van de meest hinderlijke bijwerkingen die bij vrijwel alle patiënten in meer of mindere mate optreedt. Een vette lippenzalf of stift kan verlichting geven, tenminste als deze zeer frequent gebruikt wordt.
• Droge huid en slijmvliezen
  De huid (vooral van handpalmen en voetzolen) kan gaan schilferen of vervellen. Ook hier helpt een vette crème of zalf. De slijmvliezen van de neus kunnen droog worden en korstvorming in de neus kan tot kleine neusbloedingen leiden. Deze droogheid kunt u verminderen door regelmatig een dunne laag crème aan te brengen.
• Irritatie van de ogen
  Dit wordt veroorzaakt door een vermindering van de traanproductie. Deze irritatie kan worden verminderd door het gebruik van kunsttranen (methylcellulose) of een milde oogzalf. Niet alle oogdruppels en oogzalven kunnen bij contactlenzen gebruikt worden! Wanneer irritatie van de ogen ontstaat kan het dragen van contactlenzen beter gestaakt worden.
• Wondjes aan de huid
  Doordat de bovenste laag van de huid tijdelijk dunner wordt door het gebruik van het medicijn, is de huid gevoeliger voor kleine verwondingen. Gebruik zonodig papieren pleisters. Deze plakken niet zo sterk aan de huid en geven minder problemen bij het verwijderen.
• Zongevoeligheid
  Patiënten die retinoïden gebruiken verbranden iets eerder in de zon. Voorzichtigheid bij het 'zonnebaden' (zonlicht en/of 'zonnehemel') is geboden. Het gebruik van een goede antizonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor kan problemen voorkomen.
• Haaruitval
  Na vier tot acht weken kan soms een versterkte haaruitval optreden. Deze haaruitval kan hinderlijk zijn, maar is slechts tijdelijk. Na staken van de therapie herstelt de haargroei zich. Deze bijwerking wordt gelukkig niet vaak gezien.

Minder vaak voorkomende bijwerkingen

• Verhoging van het vet- en cholesterolgehalte in het bloed
  Retinoïden kunnen bij langdurig gebruik het vetgehalte (triglyceriden gehalte) en het cholesterolgehalte in het bloed verhogen. Bij langdurig gebruik van retinoïden moet dit gehalte dan ook af en toe gecontroleerd worden. Wanneer het vetgehalte in het bloed toeneemt kan dit behandeld worden met een vetarm dieet, soms gecombineerd met medicijnen. Het is vrijwel nooit nodig om de behandeling om deze reden te staken. Na staken van de behandeling vermindert het vet- en cholesterolgehalte in het bloed weer.
• Botafwijkingen
  Bij langdurig gebruik van hoge doseringen, vooral bij jonge kinderen, maar ook bij ouderen, kunnen botafwijkingen ontstaan. Om eventuele problemen op dit gebied vroegtijdig te signaleren zullen, wanneer deze medicijnen jarenlang gebruikt worden, af en toe röntgenfoto’s gemaakt worden.
• Gestoorde leverfunctie
  Zelden raken de leverfuncties door deze medicamenten gestoord. Dit kan in een vroeg stadium worden opgespoord door middel van bloedonderzoek. Mocht u last krijgen van extreme vermoeidheid en/of geelzucht, dan is het uiteraard belangrijk om dit zo snel mogelijk aan uw dermatoloog mede te delen.
• Voor de zeldzame bijwerkingen kunt u de bijsluitertekst van isotretinoïde (Roaccutane) of acitretine (Neotigason) raadplegen.

Speciale opmerkingen voor vrouwelijke patiënten

Retinoïden kunnen ernstige misvormingen aan de ongeboren vrucht veroorzaken. Daarom moeten de volgende regels strikt in acht worden genomen:

• U mag niet zwanger worden tijdens de behandeling. Na staken van het gebruik van isotretinoïde (Roaccutane) mag u nog tenminste een maand niet zwanger raken. Na staken van het gebruik van acitretine (Neotigason) mag u zelfs twee jaar niet zwanger raken! In deze periode moeten effectieve anticonceptiemethoden toegepast worden.
• Wanneer u orale anticonceptie toepast ('de pil') moet u minimaal één maand voor het starten van de behandeling met de retinoïden, starten met de anticonceptiepil.
• Anticonceptiepillen die uitsluitend een lage dosis progesteron bevatten (de zogenaamde minipillen) moeten niet gebruikt worden tijdens een behandeling met retinoïden. Het effect van deze pillen kan door de retinoïden nadelig beïnvloedt worden.
• Raadpleeg onmiddellijk de behandelend arts als u tijdens de behandeling of in de genoemde periode na de behandeling toch denkt zwanger te zijn.
• Retinoïden gaan over in de moedermelk. Bij gebruik van deze medicijnen mag u geen borstvoeding geven.
• De behandeling met retinoïden beïnvloedt de vruchtbaarheid bij vrouwen niet.

Verplichtingen voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd

Helaas werden met regelmaat toch vrouwen zwanger die deze medicijnen gebruikten. Daarom zijn in de Europese Unie strikte voorwaarden vastgesteld, waaronder vrouwen in de vruchtbare leeftijd deze medicijnen mogen gebruiken. Zij krijgen de medicijnen alleen onder de volgende voorwaarden:

• Voordat met het gebruik van deze medicijnen gestart kan worden, moet een betrouwbare zwangerschapstest uitgevoerd worden;
• Het gebruik van minimaal één, bij voorkeur twee hoog effectieve vormen van anticonceptie is vereist;
• U krijgt voor maximaal een maand medicijnen voorgeschreven. Wanneer het recept later dan zeven dagen na dagtekening wordt ingeleverd, zal de apotheek u geen medicijnen meer verstrekken;
• Er moet een formulier ondertekend worden. Dit om er verzekerd van de te zijn dat de voorwaarden, waaronder deze medicijnen gebruikt kunnen worden, bekend zijn en nageleefd zullen worden.

Wanneer aan één of meerdere van de hiervoor vermelde voorwaarden niet voldaan kan worden, kunnen deze medicijnen niet aan vrouwen in de vruchtbare leeftijd verstrekt worden.

Speciale opmerkingen voor mannelijke patiënten

• Door het gebruik van retinoïden worden de zaadcellen niet beschadigd. De kans op aangeboren afwijkingen van het kind wordt niet vergroot bij gebruik van retinoïden door mannen.
• Behandeling met retinoïden beïnvloedt de vruchtbaarheid bij mannen niet.

Opmerking voor bloeddonors

U mag geen bloed geven tijdens de behandeling met retinoïden. U mag ook tot twee weken na staken van isotretinoïde (Roaccutane) en tot één jaar na staken van het gebruik van acitretine (Neotigason) geen bloed geven.

Retinoïden in combinatie met andere medicijnen en alcohol

• Andere medicijnen
  Vertel uw arts altijd precies wat voor andere medicijnen u gebruikt. Meestal kunnen deze medicijnen zonder problemen gebruikt worden. Gebruik geen vitaminepreparaten die Vitamine A bevatten (zogenaamde Multivitaminepreparaten). Ook het gelijktijdig gebruik van een antibioticum uit de tetracyclinegroep is niet toegestaan, in verband met een verhoogd risico op bijwerkingen.
• Alcoholconsumptie
  Een beperkt gebruik van alcohol kan geen kwaad. Alcohol wordt door de lever afgebroken. De retinoïden worden door de lever en nieren tezamen uit het lichaam verwijderd. Bij overmatig drankgebruik kan de lever overbelast worden.

Invloed op de rijvaardigheid

U wordt niet suf van deze medicijnen. Wel kan het vermogen om ’s nachts te zien wat verminderd zijn tijdens de behandeling. Ook bij het rijden in tunnels kunt u hier last van hebben.

Gebruiksaanwijzing en dosering

• De retinoïden moeten tijdens de maaltijd ingenomen worden. Opname van deze medicijnen door de darmwand verloopt beter wanneer de medicijnen samen met een wat vette voeding worden ingenomen. Een normale maaltijd voldoet prima.
• De capsules kunt u in één keer innemen, maar desgewenst kunt u meerdere capsules verdelen in twee porties voor ’s morgens en ’s avonds. Bij gebruik van 40 mg of meer wordt het verdelen van de capsules in twee porties aanbevolen.
• Bewaar de capsules, net zoals andere geneesmiddelen, op een veilige, droge plaats, buiten het bereik van kinderen. Bewaar ze in de oorspronkelijke verpakking; de capsules worden namelijk minder werkzaam als ze aan licht worden blootgesteld.
• De dagelijkse dosering is afhankelijk van uw gewicht. De benodigde dagelijkse dosering is verder afhankelijk van de betreffende huidziekte en verschilt erg van patiënt tot patiënt. De dosis wordt meestal regelmatig bijgesteld, afhankelijk van de toestand van de huid en het optreden van bijwerkingen.

Retinoïden worden gebruikt wanneer een lokale behandeling op de huid met zalf of lotion onvoldoende resultaat heeft en sprake is van een voldoende ernstige huidafwijking. Wanneer beperkingen in het gebruik zoals genoemd in deze folder in acht worden genomen en de afspraken op de polikliniek voor controle op bijwerkingen worden nagekomen, betreft het een relatief veilige en zeer effectieve behandeling.

Mocht u nog vragen hebben stelt u ze dan gerust aan de behandelend arts.